Artigo publicado en Sermos Galiza. 2 de agosto de 2015.
Se alguén falase dun país onde un home, polo feito de participar co seu material biolóxico na produción dunha crianza, ten dereito a determinar onde vive esta (e a súa mai, obviamente); un país onde prevalece o dereito dese señor por enriba do benestar da crianza, mesmo en casos de abusos sexuais con partes médicos de por medio ou sospeitas máis que ben fundadas, pensariamos seguramente que estamos falando de Afganistán, Arabia Saudí ou de tempos, simplemente, pretéritos. Mais o feito é que falamos de Galicia, de España e de Europa no 2015. A idea heteronormativa de que unha crianza precisa un pai e unha mai (así, nesa orde) acumula unha serie de violencias e despropósitos que van dende o xurídico ao social, poñendo a miles de mulleres en posicións imposibles de vivir, en situacións extremas e delirantes. A elas e ás súas crianzas.
“En calquera debate sobre custodias, maternidades e paternidades, as voces que máis berran tenden a ser as dos presuntos agraviados a comentar os seus procesos particulares de separación e circunstancias de vida moi meritorias”.
O máis interesante de todo este proceso é que, contra as estatísticas, as probas, as vivencias, socialmente o discurso construído vai no sentido contrario. Consiste na continuación violenta e exacerbada do estereotipo popular de que as mulleres somos unhas lerchas intereseiras que nada máis queremos facer mal aos homes. Porque en calquera debate sobre custodias, maternidades e paternidades, as voces que máis berran tenden a ser as dos presuntos agraviados a comentar os seus procesos particulares de separación e circunstancias de vida moi meritorias. Os procesos de separación non son agradables e está claro que calquera das partes pode ter comportamentos que estean lonxe do modélico. Pero o que está aínda máis claro e é innegable é que de forma maioritaria as mulleres seguen ocupándose a maior parte do tempo das crianzas. Abonda con ir a unha xuntanza de mais e pais de calquera colexio, abonda con ver as listas do paro, abonda con estar en calquera espazo onde haxa crianzas. Abonda tamén con ver a “parellas” chamando por teléfono a unha compañeira para preguntarlle cousas peregrinas como que hai que mercar, onde está non sei que na cociña ou que esta teña que estar seguido mandando mensaxes para que o outro non esqueza que os pequenos están en natación. Os tempo son unha cousa e a responsabilidade outra paralela, e aí poucas mulleres escapan, a menos que faga esforzos moi conscientes para desaprender o aprendido.
Nos últimos tempos asistimos –no meu caso con estupefacción- ao pulo da defensa da chamada “custodia compartida” nos procesos de separación. Moitos homes esixen ese “dereito” como propio e indígnanse ante o que consideran inxusto, que se outorgue a custodia directamente ás mais. O curioso é que eses mesmos homes nunca se indignasen pola falta de medidas de paridade, polo número de horas que ocupan no doméstico, polo feito de cantas mulleres deixan o seu traballo para ocuparse da familia, ou cantas son discriminadas e menos remuneradas por iso, cantas están, de facto, soas coas crianzas. Tampouco se indignan ante todos os xestos, activos e pasivos (empezando por chamarlles “princesas” ás súas propias fillas e agardar delas que vistan de rosa e xoguen con bonecas) que infunden nas mulleres dende que nacemos a maternidade como suposto desexo e culminación da nosa vida. E non falo de laios, falo de tomar medidas concretas, de participar en foros para aprender, escoitar e cambiar. Resulta paradoxal que só no momento da separación nos acorde “a igualdade”. Pois a custodia compartida precisamente se vende como unha medida igualitaria, mais, dende o momento en que non hai unha disposición social igualitaria a solución convértese nunha arma máis do patriarcado. Non vou entrar en todos os casos de maltratadores (non son marxinais, son un número moi importante) que integran e promoven as asociacións de custodia compartida, que capitalizan a ira e a dor doutros homes e lles dan pé para atacar as mulleres que foron as súas compañeiras con estratexias peregrinas como a “alienación parental”, co único obxectivo de seguilas controlando a través das súas crianzas. Se cadra hai mulleres que falan mal das súas exparellas diante das fillas, pero toda a sociedade fala mal delas, tamén das que viven aterrorizadas, das que prefiren non involucrarse en procesos legais, das que polas súas crianzas fan todo tipo de sacrificios. Os homes que matan as súas crianzas para vingarse da parella non o fan sos, fano acompañados de todos aqueles que os apoiaron no seu discurso, que os animaron a presentarse como vítimas dunha situación inxusta, que lles deron pulo sen obrigalos a se parar a pensar un momento as cousas dende outro ángulo.
“O curioso é que eses mesmos homes nunca se indignasen pola falta de medidas de paridade”
En xeral, os homes poucas veces teñen que enfrontarse á pregunta de se estarían dispostos a atender as crianzas todos os días, a todas as horas do día. Por iso a custodia compartida é tan ideal neste contexto patriarcal, porque enche unha cota afectiva necesaria que non toca o resto, a base dos seus privilexios. A sociedade non presenta estes dilemas para eles, pero si para as mulleres, alimentadas con todo tipo de medios co ideal da abnegación e o sacrificio. Vivimos nunha sociedade na que ter unha crianza ten que cambiar supostamente a túa vida para sempre… se es unha muller. Se es un home, cámbiaa só de xeito optativo e maioritariamente no campo do lúdico (é dicir, cando nos apetece).
Unha estratexia neomachista de primeira liña é descompoñer calquera caso ao individual e dicir que non podemos facer xeneralizacións, pero as análises sociais (e as máis básicas estatísticas) si o permiten. Eu non nego que haxa pais que se ocupan das súas crianzas con responsabilidade total, coñézoos e por iso sei tamén, pola súa boca, que son unha eterna minoría. Son eses homes raros que cando van ao súper coa súa crianza observan a dependenta comentar: ai, nunca vemos a túa mamá! Aqueles que conforman un grupo selecto de precarios laborais con parellas que cobran máis ca eles, aqueles que saben o que é ter que cinguirse aos escravos horarios dunha casa e deixar unha conversa ou o tempo coas amizades porque hai que atender a persoas que dependen de nós. Isto non ten nada que ver con recoller a nena de inglés ou pedir un día libre no traballo porque lle doen as moas, tampouco con ter quince días as nenas nas vacacións. É outra cousa. A maioría das mulleres que paren saben de que trata e teñen que xestionar eses momentos e contradicións, frustracións e equilibrios. A única diferenza é que eles serán sempre vistos como heroes e elas xulgadas permanentemente por un patrón inalcanzable interiorizado dende que eramos pequenas e nos puñan as bonequiñas entre os brazos.
“Os machistas apropiáronse, igual que fixo Galicia Bilingüe no seu día, do discurso dos dereitos, confundindo privilexio con dereito e invertendo a orde das cousas”.
Neste caso, os machistas apropiáronse, igual que fixo Galicia Bilingüe no seu día, do discurso dos dereitos, confundindo privilexio con dereito e invertendo a orde das cousas. Os dereitos son unha ferramenta para recoñecer a desigualdade e desfacela, implican, tamén, deberes, algo que por certo ás mulleres se nos lembra en todo momento de cada paso en longos e esforzados camiños. Abonda con lembrar a oposición de certos galeguistas ao dereito ao voto das mulleres porque pensaban que ían votar as forzas conservadoras (máis ca esa asunción?). O discurso dos dereitos foi un longo e esforzado camiño para todas e unha marca evidente do patriarcado occidental actual é tentar atacar ese discurso. E é aí, no discurso, onde non podemos ceder.
Porque se cedemos apoiamos a sociedade que dá lugar a actos que se nos queren presentar como individuais, mais non son, actos impensables e terribles, coma o asasinato das dúas nenas de Moraña a mans do seu pai. Son terribles porque os construímos cada día, cada vez que un home se refuxia na escusa da “parella que non me deixa ver os meus fillos” no canto de reflexionar dende outro espazo, no momento en que, no canto de atopar unha crítica, atopa un coro que o gaba e o compadece, que o representa como vítima (véxase a literatura e o cinema). É moi doado todo isto cando a outra non ten voz porque cando abre a boca é unha tola, unha manipuladora e unha mala muller. Seguramente de todo isto sabe a mai que hoxe chora a perda máis irreparable. Se cadra a próxima vez, no seu nome e no das súas nenas, que nos veña algún amigo ou coñecido con coitas de pai maltratado, teñamos o valor de pararlle os pés e polo menos facer que dea dous minutos serios á reflexión sobre os seus comportamentos e a onde levan. Levan, sen dúbida, a este día horrible e sen sentido que acaba por converterse, para moitas, no día a día.