Entre a desfeita e a esperanza

As árbores, o mar, as linguas teñen en común poder vivir centos, miles de anos. Os únicos que non vivimos tanto somos os seres humanos. Mais, paradoxalmente, a existencia de todo o demais depende directamente do noso coidado.

Cada oportunidade que se perde neste sentido, e mais nos tempos que corren, cun planeta e unha lingua en perigo, é de seu un paso cara á desfeita. Sabemos agora, en tempos de pandemia, que matar árbores autóctonas, incendialas, comerlles territorio con cemento ou especies invasivas ou deixalas morrer por desleixo é matar seres vivos que conteñen, en si mesmos, a vida. Sabemos que botar cemento ao mar e nas rúas o único que fai é aumentar a temperatura e as emisións de CO2. Sabemos que deixar que se perda unha lingua, que se siga representando como atrasada, limitante ou, no peor dos casos “politizada” implica perder as chaves da biodiversidade humana e polo tanto da supervivencia do ser humano no planeta.

Malia a todo este coñecemento, hai quen teima por seguir polos mesmos camiños, tirando cara á desfeita no canto de cara á esperanza. Aquí, en Vigo, sabemos ben de todo isto, porque temos aínda algunha árbore, vivimos a carón do mar e temos, malia todo, aínda a lingua.

O sinal de identidade da nosa cidade, quen o diría ás veces, é unha oliveira, á que semella que as autoridades non queren deixar que xermole en oliveiral. Igualmente, o mar impregna cada un dos seus recunchos, forma parte central da súa identidade, se ben semella que as autoridades teñen máis afán de chegar a Cangas andando que de velo medrar. E a lingua, que dicir da lingua de Vigo, cada día máis substituída por un castelán que non di nada a ninguén? Lembro que hai case trinta anos, cando por primeira vez cheguei á cidade, atopei sorprendente ese acento cantereiro das súas xentes, ese ver e mirar peculiar, todos eses trazos que fan dun lugar algo único, algo que amar. Porque unha non namora das producións industrias de grandes fastos e luces que poderían acontecer en calquera sitio. Unha namora dun lugar onde o singular é a norma, onde o rural e o urbano se tocan, onde existe conciencia de desigualdade, onde a xente se mobiliza contra a inxustiza, onde o natural e o construído conviven de xeito por veces caótico, mais coa súa propia historia.

Porque se algo mantén unida unha cidade somos as persoas e as nosas historias. Vigo está chea delas. Contén a afouteza da Rosalía de Castro que decidiu dar ao prelo aquí mesmo o seu Cantares Gallegos, a desobediencia de Olimpia Valencia, xinecóloga a pesar da represalia franquista, de Emilia Docet, a “miss galeguista”, disposta a levar a lingua e a identidade con dignidade polo mundo, a de Urania Mella, que nos lembra a importancia de traballar, hoxe máis que nunca, contra o fascismo que retorna. A nosa segue sendo unha cidade que conta a historia do movemento obreiro e pola xustiza social que aínda segue hoxe dando pasos, reclamando, entre outras cousas, a restitución dos servizos sociais e a atención ás persoas sen fogar con colectivos como Os Ninguéns, a Oficina dos Dereitos Sociais de Coia. É esta unha cidade, tamén, chea de escritoras e escritores, de artistas, de cultura que con demasiada frecuencia sobrevive sen apoios, nunha especie de underground que remexe todo, non para facer túneis de cemento, senón humus nutritivo.

Porque as historias, a literatura, coma as árbores, o mar e a lingua, son cultivo colectivo. Dependen do coidado e do afecto. E nese camiño cada semente é indispensable, como esta Feira do libro. Fronte a modelos importados e mesmo coas limitacións actuais evidentes, non podemos esquecer que se algo son as Feiras do libro é un espazo de encontro, de comunidade. Se a literatura en lingua galega ten algo relevante para o mundo, como ten a cidade de Vigo, é a súa singularidade indómita, a súa proximidade á comunidade. Cada espazo de encontro ao redor dos libros é unha fraga, un banco de peixes, un tesauro lexicográfico que habitar, que constrúe, reconforta e asombra. Na encrucillada entre a desfeita e a esperanza, as Feiras deben coller este último camiño. Coa forza das árbores, do mar indómito e da única lingua que nos une a nós e ao mundo, ao pasado e sobre todo ao futuro, a galega, abrimos hoxe este espazo de comunidade que é a feira do libro de Vigo. Gocemos da convivencia, da lingua e das historias. Porque ao final é grazas a elas que os seres humanos, e todo o que de nós depende, finalmente, sobrevivimos.