ANA LÓPEZ / María Reimóndez acaba de presentar na Coruña a súa última novela, A música dos seres vivos, un libro que fala de emigración, de fama, de contradicións persoais e das loitas internas de MK, unha cantante de éxito que aparecía como secundaria na novela En vías de extinción e que agora volve para contarnos a súa historia de “sons escachados”. Ambas novelas forman parte de O ciclo dos elementos, un proxecto literario máis amplo que estará formado por sete novelas das que xa están publicadas tres.

– “En vías de extinción”, “Dende o conflito” e agora “A música dos seres vivos”. O ciclo dos elementos segue medrando, pero cal é o obxectivo deste proxecto? Que queres contar?
– Inicialmente quería narrar a historia de tres mulleres, Gaia, Aurora e Clara, e a súa relación. Pero dinme conta de que cada unha tiña demasiada entidade e que necesitaba contar as súas historias por separado para logo contar o que pasaba entre ellas. E a partir desas personaxes iniciais, tamén empezaron a saír outras secundarias, como MK. Ademáis, interesábame construír un universo narrativo máis complexo, no que exista unha complicidade coas persoas que len. Contar o mesmo que quería contar ao principio pero dun xeito máis velado, de forma que só as persoas que lean o ciclo completo van entender a historia global.
– É unha maneira de premiar ás persoas que siguen lendo?
– Tal e como están as cousas hoxe en día creo que é importante premiar á xente que le, e sobre todo á que le en galego. Pero máis alá diso, a miña maneira de conceptualizar a escrita é sempre como unha comunicación. Escribir sen ter alguén do outro lado non ten sentido.
– En todos estes libros hai certas conexións coa túa vida e coas túas loitas. Teñen algo de autobiográfico?
– Non, o que teñen é que están feitos cos fíos da vida, como di Agustín Fernández Paz. Como autora para min é importante desfacer esa idea de que as mulleres escribimos as nosas biografías e os homes escriben literatura. Neste tipo de preguntas, moitas veces vai implícito isto e moléstame. Hai toda unha corrente na historiografía da literatura galega que amosa que as vidas privadas das escritoras dan morbo e hai que sacalas á luz, senón ninguén entendería o interese na vida de Rosalía de Castro. Iso chega ata a actualidade e fanse lecturas autobiografistas, mentres que autores que escriben sobre a súa profesión ou cousas que lles son próximas nunca reciben este tipo de comentarios.
– Eu referíame a que todas as novelas deste ciclo teñen moito debate social e moitas das cuestión polas que ti, como activista, pelexas habitualmente…
– Si, eu non deixo de ser a mesma persoa cando escribo. A miña escrita forma parte da miña maneira de estar en sociedade e transmite os valores nos que creo. Iso non quere dicir que comparta todo o que pensan as miñas personaxes ou todo o que sae nas novelas. É un traballo creativo. Penso que aí reside tamén o feito de ter unha voz propia. Cada unha ten que atopar a súa e esta é a miña. O que non me gusta é que se connote iso como algo positivo ou negativo. Este tipo de obras non teñen nin máis nin menos valor literario que outras que non están vinculadas co social. Son maneiras de escribir e logo hai que ver se unha escritora ou escritor sabe usar os recursos que lle dá a literatura para facer a literatura que quere facer. Iso é o que terá que valorarse.
– En relación con iso, na presentación de A Coruña dixeches que “A música dos seres vivos” foi para ti o libro máis complicado de escribir…
– Sen dúbida. A min preocúpame moito e estrutura das novelas, que teñen que estar ao servizo da propia historia. Non podo escribir ata tela moi clara. Neste caso concreto, MK é unha personaxe rota e a estrutura tiña que ser correspondente e mostrar esa fragmentación. Ademais está o tema da música, que é como unha liña metafórica moi importante. A maneira que escollín para plasmar todo isto en A música dos seres vivos foi unha estrutura temporal moi complexa. As liñas do tempo van de forma antagónica, unhas van cara adiante e outras cara atrás, de forma que se unha persoa le todos os fragmentos das seccións tituladas play ou rewind, o tempo vai nunha dirección diferente.
– Polo tanto, o libro ten varias lecturas…
– Si, se les os fragmentos de Play hai unha sucesión exacta cara atrás. En Rewind vai cara adiante e Forward é máis difuso. Todo para chegar ao final da novela, que é onde se xuntan eses tres tempos e onde se dá a coñecer o conflito máis importante da personaxe de MK, que non está explícito ata ese momento.
– Dicía Fran Alonso na presentación que non é unha novela para lectores submisos, buscabas algún tipo de lector en especial?
– Nunca teño a ninguén específico en mente cando escribo. De feito, sorpréndeme a xente tan diversa que le os meus libros. Esta é a marabilla da literatura, que as persoas podemos ler cousas moi diferentes. Pero é certo que quen lea as miñas novelas con gusto ten que ter unha certa sintonía co que penso, ou senón sentirse incomodada, que tamén é unha postura interesante que permite reflexionar. Eu busco esa incomodidade na escrita, trato temas que non están moi presentes, ou polo menos non desde certa óptica. Así que penso que a miña comunidade si que son lectoras e lectores insubmisos, que buscan na literatura interrogantes, preguntas e sobre todo espazos nos que ver a realidade doutra maneira.
– E querías transmitir algunha incomodidade concreta con esta novela?
– Moitas veces din que escribo “novelas de tese”, pero eu cando escribo non son consciente diso, máis ben creo que é unha expresión da imposibilidade da crítica patriarcal de conceptualizar e enfrontarse ás escritas feministas. Para min cada novela aglutina moitas cousas. Está claro que parten de incomodidades propias e de cousas que me intrigan, pero eu normalmente escribo personaxes e historias… isto é o que me interesa. No caso de MK, inicialmente era só a parella doutra personaxe principal, pero interesábame saber a composición desa identidade tan complicada, da migración, da raza, da exposición pública, da orientación sexual.. Como pode convivir unha persoa cunha situación tan complicada?. E por iso decidín contar a súa historia. Tamén me interesaba falar da colonización, dos procesos de independencia, das mulleres do Tamil Nadu rural que non teñen nada que ver cos estereotipos que temos sobre a India, e dunha migración diferente á galega, que é a que se tratou ata o de agora na literatura galega. O proceso migratorio de MK foi un proceso estereotipo para esa época, na que na India exportaban man de obra cualificada, que logo se atopaba cunha sociedade estraña, racista… E desa emigración naceu unha xeración de efervescencia cultural moi importante. Se falamos do contexto musical británico, na época na que nace MK como artista é unha época de proliferación de segundas xeracións de migrantes que atopan na arte unha maneira de dialogar coas súas sociedades e de enfrontarse ao que viven.
– E falando de cultura, como ves a situación da literatura en lingua galega?
– Hai dúas partes. A literatura en lingua galega non existe sen que a lingua estea ben, e a lingua  non está ben. Estamos vivindo un proceso de agresión extrema e ese é un problema que supera á literatura. O sistema literario ten unha responsabilidade en contribuír a que a lingua se manteña viva, pero é pequena comparada con outras estruturas como o sistema educativo ou a sociedade en xeral.
– Pero acaba de haber dous premios nacionais de literatura con obras escritas en galego…
– Esta é a segunda parte, que ten que ver co sistema literario dende un punto de vista máis interno. Aquí a situación é a contraria: temos un sistema máis forte e diverso. Ás veces estamos tan abafadas pola situación sociolingüística que non nos damos conta da capacidade de influencia social que temos, que non é comparable a escribir en ningunha lingua hexemónica. As autoras e autores que escriben en linguas hexemónicas son cada vez mais subsidiarias porque a literatura ten cada vez menos peso, pero na nosa sociedade si que ten peso, polo menos simbólico. As nosas obras utilízanse para cousas, teñen un significado e unha utilidade social que vai máis alá de ler un libro e pasalo ben, que tamén é importante. Para min iso é algo precioso e que valoro moito. É unha ventaxa, que vivamos nun sistema que non é tan comercial e que se valoren outras cousas que ademáis están en permanente debate non sempre pacífico pero debate a fin de contas. Aquí temos moita máis autonomía á hora de decidir como queremos presentarnos diante do público e na miña experiencia en xeral o traballo coas editoras é máis simbiótico e máis de colaboración.
– E despois de “A música dos seres vivos”, que ven?
– Quen lese Dende o conflito estará esperando o seguinte libro, a historia de Aurora, que aparece nesa novela e quedou na espera. Pero aínda non hai data.