Carme Vidal, xornalista e directora de Sermos Galiza, entrevistou a María Reimóndez “nun momento de inflexión” na súa traxectoria como escritora. A continuación reproducimos a entrevista publicada no semanario Sermos Galiza o 5 de outubro de 2012:

Con En vías de extinción (Xerais), María Reimóndez dá un paso adiante na súa traxectoria literariae inicia un novo universo que terá continuidade en próximas novelas, unha delas xa escrita. Cúmprense dez anos da publicación do poemario Moda Galega, o seu primeiro libro, e a autora atópase nun momento de inflexión, centrada más que nunca na súa traxectoria como escritora. No horizonte xa se albiscan varios títulos, o ensaio Feminismos –escrito con Olga Castro-, o libro de poesía Presente continuo, que conmemora tamén unha década de relación coa India e o seu primeiro libro de poemas escrito en alemán, ademais dunha “revisita” a Moda Galega, un libro novo que dialoga coa súa primeira obra. O 7 de novembro estreará Cambia de papel, o documental rodado en Tamil que dirixe canda Luís Tosar, que conta coa participación tamén da escritora e directora Tamil Kutti Revathi.
Cúmprense dez anos da publicación do seu primeiro libro. Naquela altura lembro que lle fixera unha entrevista por Moda Galega (Positivas) e sorprendérame o seu amplo perfil, a súa condición de cooperante na India e intérpreta, sempre desde unha posición feminista. Dez anos despois como ve a súa trayectoria literaria?
Cada título é un desafío diferente mais, de todas maneiras, eu son unha persoa bastante estábel de carácter. Se me alío con algo permanece constante e iso dálle a todo unha certa unidade de enfoque. Ao tempo, na escrita interésame a experimentación, por unha razón mesmo egoísta. Non podo escribir sempre a mesma novela. Cada libro é novo aínda que con En vías de extinción comezo un pequeño universo literario. Hai personaxes que aparecen no libro con que vou traballar de maneira independente. De feito teño xa unha nova novela relatada.
A protagonista ten moito con vostede. Intérprete, vive en Vigo, érguese cedísimo para aproveitar as súas horas máis lúcidas… Por que toma eses aspectos persoais para construír a súa personaxe?
Por carácter resúltame máis próximo empatizar e narrar personaxes rebeldes. Interésame tamén visibilizar os custos da rebeldía. A que eu recollo no meu mundo non é a dos heroes, senón das mulleres, que ten moitos custos e poucas glorias. Considero tamén que hai unha carencia evidente de protagonistas femininas que postren maneiras diversas de ser. A narrativa feita por homes ten personaxes moi estereotipados, fitando en especial nas que procrean. En Gaia hai unha homenaxe á miña orixe rual –a familia de meu pai é ancaresa-, que forma parte da miña identidade e explica moitos elementos que me dan o enfoque vital. Tamén a miña condición de intérprete, que somos un colectivo especial, con vidas estrañas para a xeneralidade. Recóllese tema da sexualidade, a necesidade de visualización do lesbianismo dentro da normalidade. As persoas heterosexuais ocupan unha posición central en non deixan ángulos escuros e para moitos será a primeira vez que lean certas cousas.
Foto: María Reimóndez.

En vías de extinción é a historia de Gaia, unha protagonista sólida cunha singular forza.

Que iso aconteza é para min moi gratificante. Como lectora hai personaxes que permanecen e inconscientemente a aspiración como autora é que cobren vida propia. Esa afirmación coincide con algunhas que me chegan de lectores e lectoras. Trátase dunha Muller rabuda, excéntrica no sentido social, situada no extremo. Fáltalle ser xitana ou negra para ter característica de lixo na conceptualización hegemónica social. Por iso é máis importante que chegue ás persoas con tanta forza, que co seu “rarismo” exacerbado sexa quen de abrir vías para pensar.
Algún crítico falou de novela ideológica e de tese. Que opina desa cualificación?
Síntome profundamente irritada polo adxectivo. Ninguén di que Celso Emilio ou Ferrín sexan ideológico. Se entendemos como ideológico unha postura política todo o mundo o é mais, neste caso, só se utiliza para autoras, para as feministas en concreto, e ten carácter pexorativo. Créase un discurso sobre a obra que nos identifica. Isto é, tanto ten que escriba Marilar Aleixandre como Inma López Silva, tanto ten. O problema, o insidioso, é que moitas desas críticas pretenden ser laudatorias cando en realidade o que fan é desprestixiar o traballo porque as nosas obras mídense con parámetros que non son empregados para os libros dun autor home. Cando din “novela de tese” pregúntome eu: “que tese?”. Unha novela é un mecanismo complexo e só un proceso capcioso pode reducila desta maneira. Só se utiliza para marcar o diferente. Pasa o mesmo coa lingua. Quen fala galego queda coa marca que non ten quen fala español. Eu non teño por que estar máis marcada que Ferrín ou Rivas. O sistema ponlle a etiqueta as que Helena Miguelez chama “maladaptadas”, as que non se corresponden coa ideoloxía dominante. Tentan botarnos para fóra todo o tempo.
Ao seu ver, a quen expulsa o sistema literario? Póñenselle pedras ás autoras?
Non a todas, porque algunhas contibúen a lexitimalo. A crítica pórtase de maneira distinta cando as obras están protagonizadas por homes, mesmo estando escritas por mulleres. O sistema tenta botarnos fóra, mais ao tempo non o consegue porque os señores que escriben crítica non son os únicos que o compoñen, hai tamén lectores e lectoras. Cómpre que os medios tañen unha postura proactiva ao respecto e as mulleres comecemos tamén a ocupar ese ámbito de actuación, composto neste momento só por homes.
Gaia sae do centro, dálle elemento que a sitúas nas marxes. Feminista, lesbiana, de orixe rural…
E iso é o preocupante. O que manifesta o ideolóxico. Gaia non tiña que estar aí, está mal, non encaixa. Podería ser un personaxe, mais nunca unha protagonista. Para min a vontade foi crear unha pesonaxe indímita, con quen me identifico na esencia, na incapacidade de dobregarnos ante o que non nos convence. Acontece igual que o que se coñece como materiais indignos. A poesía, poño por caso, é para escribir sobre o bonito, non sobre “os dedos nas bragas con regra” que dicía Lupe Gómez.
Canda Lupe Gómez, Helena Miguélez sitúaa a vostede como “maladaptada”. Tradutora, poeta, narradora, ensaísta, cunha xa ampla obra, síntese mesmo así maladaptada?
No meu caos sitúame polo debate arredor da tradución e das reaccións que se deron debido ao meu discurso crítico cara a idea da nación patriarcal que se defende con total insistencia e tenacidade. Contrólase o discurso para excluír as mulleres que somos críticas con el. Como autora tes que saber quen é Neira Vilas ou Ferrín, mais non pasa nada se se esquece o que as mulleres escribiron no pasada e a súa relevancia. A obra de María Xosé Queizán, por exemplo, contribuiu á creación do pensamento feminista en Galiza e estáselle negando a relevancia que ten. Tampouco Yolanda Castaño ten a relevancia que merece pola súa obra e o seu activismo cultural.
Dicía Tabucchi que como escritor era bo rebelarse contra o modelo que se impón. Na vida semella que todo o mundo aspira a ser normal…
Non todo o mundo. Gaia ten unha visión clara nese sentido. Ás veces o que parece máis cómodo –ser normal- ao longo é máis prexudicial. Ela puido deixarse domesticar, mais ese era un custo maior que dicir e pensar doutra maneira. O máis político é precisamente o cotiá, contribuír coa vida ao cambio social. Todos os cambios do feminismo ou na diversidade sexual é porque se transgrediu.
Foto: Helena Villar Janeiro
A cada vez maior división entre o rural e o urbano tamén está presente na novela. Ser miramos para a nosa historia literaria, poucas son as obras que reuniron os dous escenarios. Como se relacionan estes ámbitos?
Asistimos agora a un divorcio entre a Galiza urbana e a rural. Hai adolescentes en Vigo para os que o galego é unha lingua estranxeira, como o francés. Tamén está a separación entre o imaxinario e o real. O que se creou ten xa pouco a ver co que existe. Vivir hoxe na Galiza rural é case unha aventura, estás condenada a un tipo de vida e o despoboamento é cada vez maior. Non podemos seguir diciendo que Galizia é un país rural cando o poder está nas cidades. Cada vez máis persoas son urbanas, sen conexión ningunha coa cultura rural. Desde o punto de vista literario tamén se dá ese divorcio. Deuse un momento de inflexión en que semellaba que todo o mundo era urbanita e xa só se escribía das cidades ou do rural como museo. A Gaia non lle vale ningunha das posibilidades.
Tamén nesa concepción é singular. En que espazo entón sitúa a súa obra?
Non me interesa volver aos temas de sempre. A historia común que se nos vende deixa moitas persoas fóra. Non todos fomos urbanitas tiñamos coche e veraneábamos en Benidorm! Na literatura nárranse as identidades centrasi cando hau un campo moi amplo de visión que dar con experiencias moi diversas. Interésanme máis personaxes que poidan ir contradiscurso.
Con En vías de extinción apréciase a vontade de chegar ao público lector. Ten presenza activa nas redes sociais, páxina web, presentacións públicas…
Vivimos un momento de agresividade contra a cultura e a literatura galega e só podemos vivir con inventiva e empregando os medios que temos a nosa man. Iso levou a que tomase un papel máis activo no intento de facer chegar o libro ás persoas destinatarias. É un grande esforzo mais tamén moi gratificante. Pirata quedou escurecida e non quería que agora acontecese o mesmo porque, como dicía, esta novela inaugura un universo propio que quería que saíse ben. Con esta actividade pública teño a sensación de estar creando comunidade e como parte dela estou disposta a dar o que poida.
A súa é unha vida sen parada, cunha actividade case frenética entre o seu traballo de intérprete e o seu papel en Implicadas no Desenvolvemento. Que papel ten a literatura para que nunca quede á marxe?
É o espazo do benesar, en que podo estar comigo propia, reflexionando e creando mundo. Trátase da miña forma de diversión preferente. Non deixo nunca de ser escritora. Para min O club da calceta foi importante porque fixo que me decatase de que lle tiña que dedicar máis tempo. Descubrín que chegara a un momento en que era lexítimo roubarlle tempo a outras cousas para dedicarllo á literatura. E niso ando.