A xornalista Sara Vila entrevistou á escritora María Reimóndez co gallo da publicación da novela En vías de extinción. A entrevista publicouse o 19 de agosto na Revista do Diario de Pontevedra. A continuación reproducimos a peza xornalística:
Aínda aturdida tras a viaxe saúda e pregunta antes de nada polo estado de Rafa Estévez, o fotógrago do Diario detido con violencia mentres traballaba. A autora colle o exemplar do seu libro, ‘En vías de extinción’, que aínda está a presentar, e pide unha macela.
A protagonista da súa última novela é unha moza que vai dende o rural de Lugo a Vigo para estudar Tradución e Interpretación. É vostede?
-Non para nada. O libro xoga con elementos que teñen que ver con miña vida pero nada máis. Tirei de detalles que me son coñecidos pero como persoa, a protagonista, Gaia, é moi distinta a min.
Que máis hai de María Reimóndez no libro?
-De min no libro está a rebeldía, que é algo co que me identifico. Ademais está busca de espazos políticos fóra dos habituais, no ámbito privado, por exemplo. Gústame buscar personaxes que a sociedade marxina. E dáse a casualidade de que estes personaxes utilizan a súa marxinalidade para criticar ao centro dende esa posición. Gaia –a protagonista- está nas marxes pola súa identidade rural, por ser galegofalante e ser lesbiana. A miña intención é demostrar que ás veces a xente que vive no centro ten unha visión máis limitada das cousas. E os que obsevan dende fóra, como Gaia, poden ter unha visión máis complexa.
Que aporta de novo esta historia?
-Pois este é o inicio dun universo literario, porque é a primeira dunha serie de historias que aínda estou a completar, con personaxes que xa apareceron nesta novela.
Canto tempo estivo a preparar esta novela?
-Cada novela para público adulto lévame como mínimo cinco anos. O xermolo desta estaba aí dende hai moito tempo, O que é curiosos é que a escribín en tres semanas, aínda que antes e despois tivera moito tempo de traballo previo e revisións. Para min foi moi satisfactorio redactalo todo seguido.
A mulleres son sempre protagonistas nas súas historias.
-Non me interesa adoptar unha voz masculina cando a maioría dos libros falan de homes e están escritos por homes. Para min non é unha cuestión sobre a que reflexione. Na literatura galega aínda hai un déficit de voces femininas. Temos que poñernos no centro e contar as nosas historias, porque cando outros as contan por nós xa sabemos o que pasa.
Nacer muller no seu caso foi algo definitorio.
-Ser muller é un plus de orixe desafortunada, pero iso danos unha visión máis completa das cousas. Para min o definitorio foi a postura crítica, é dicir, o feito de ser feminista. A miña posición é a de alguén que busca a transformación. Non é unha actitude de resistencia, que pode ser pasica, senón de rebeldía.
É muller (e feminista), escritora, tradutora e activista. En que orde?
-En ninguna orde, todo á vez (ri). Eu creo que as facetas da miña vida non son separables, é dicir, todas se entenden nun todo.
Sinala o feminismo como superación de anteriores teorías políticas porque se enfronta a todo tipo de opresión. Entón o feminismo non é bo só para as mulleres?
-Os feminismos teñen como idea de base a transformación da sociedade. Por desgraza, todos os outros movementos críticos tiveron como punto de partida a discriminación ás mulleres. Os feminismos son unha corrente de pensamente e de activismo que integra todas as outras loitas contra a opresión de xeito crítico e global: a discriminación lingüística, a racial, as clases sociais…
Todos os feminismos?
-Non todos. Pero na actulidade xa non son lexítimas certas posturas. Isto cambiou nos anos oitenta, coa crítica atroz ao feminismo branco e moitas veces imperialista.
E a relixión en todo isto que pinta?
-A relixión non é un marco que deba definir ás sociedades. Partindo desta base, a maioría das correntes feministas rexéitana. Aínda así, dentro dos feminismos hai mulleres de base crente que se ven na necesidade de redefiniar a estrutura da súa relixión, creada por homes. E hai outras situacións, como as das mulleres que viven en países onde a relixión é a lei. Neste contexto, para combater o patriarcado estas mulleres telen que tomar como referencia a lei, que son os libros sagrados. O que si compartimos cas todas as feministas de países con diversa base relixiosa (musulmás, cristiás, hindús…) é que a relixión está creada polos homes e ten unha estrutura fortemente partriarcal.
Hai algo máis dun ano un grupo de mulleres chamábanlle a atención á Real Academia Galega cun manifesto porque excluía ás mulleres das súas cadeiras. Entre elas estaba vostede. Que foi de todo aquilo?
-O da Academia é un pouco como a relixión: unha estrutura patriarcal, creada por homes e moi reticente a cambios. Aínda así recoñecémola como unha institución necesaria. O resultado máis importante que tivo foi sacar á luz esta cuestión, porque a Academia, e ademais de forma belixerante, reafirmou o seu afán discriminatorio ao non nomear a ningunha muller. Os argumentos que se utilizan son ás veces falaces e insultantes. Que alguén argumente que non hai mulleres con capacidades para ocupar unha cadeira na Real Academia Galega só pon de manifesto a súa propia ignorancia sobre o traballo destas.
As iniciativas coma esta seguen a esperar críticas como a de que “son unhas histéricas”? -Por suposto, iso é sexismo. Agora que se volve institucionalizar a discriminación, con retrocesos como o da reforma da Lei do Aborto, a cousa cambia, pero hai cousas que aínda que non estean institucionalizadas están no aire. É un ruxerruxe contra o que é difícil actuar. Npos anos 90, por exemplo, os autores dicían que parecía que había que ser muller para que che publicasen algo…
Falaba antes da reforma da Lei do Aborto…
-Estamos a vivir un momento de retroceso dos dereitos sociais. Pode velo todo o mundo. A reforma da Lei do Aborto é unha agresicón de tal magnitude para toda a cidadanía que todas e todos deberiamos estar na rúa. E o que pasa novamente é que nos manifestamos as de sempre, as feministas. Os homes non asumen estas cuestión como propias. Aínda que esa medida afecte directamente ás mulleres, os homes están implicados tamén nesta cuestión, pero non acaban de asumir esta responsabilidade. Cando a cuestión é a reforma laboral a mobilización é total.
A autora María Xosé Queizán coparaba o papel secundario das mulleres co da lingua galega. Segue a ocupar un lugar secundario o galego?
-E direi máis: entre as persoas galegofalantes, as mulleres aínda estamos máis discriminadas que os homes. Seguimos na dinámica de que uns teñen o poder e outros son a plebe. Neste organigrama os galegos están moi abaixo, pero isto lévame ao que dicía antes de que canto máis marxinal é unha posición, máis completa é a súa visión do mundo. Hai dous tipos de galegofalantes: os actividas e os que non o son e mesmo amosan certo autoodio. Neste contexto o papel das institucións sería intervir para cambiar a situación, o curioso é que os que gobernan na Xunta reforzan estas actitudes. Ademais están as dificultades para chegar á cidadanía porque as vías de comunicación está atoradas. Entón unha persoa sabe máis cousas do que pasa en Madrid que do que pasa en Pontevedra. Os referentes culturais desprázanse e un galego non sabe quen é Agustín Fernández Paz pero si Pérez Reverte.
De todos xeitos, nas institucións sempre se intenta ser políticamente correcto, tamén co galego.
-O Goberno da Xunta é abertamente belixerante dende o primeiro día coa cuestión do idioma. Levou no seu programa político o tema do galego como un conflito social, unha polémica que nunca houbera. As últimas eleccións autonómicas implicaron o relanzamento dun discurso que se pensaba superado xa dende a fin do Franquismo. O máis grave son os argumentos utilizados, parece que se un neno ou nena aprende as matemáticas en galego se volve tonto. A defensa do idioma, no caso galego é unha cuestión de xustiza social, de recoñecemento do rural fronte ao urbano, que está no centro mentres a aldea queda na marxe.
Acaba de chegar da India, que tal foi por alá?
-Con normalidade, levo xa 18 anos indo a este país e xa forma parte da miña vida. E dende o ano 1998 fágoo coa ONG Implicadas No Desenvolvemento. Alí traballo coas organizacións locais de mulleres. É un traballo colectivo e de equipo. Non imos ensinar nada, é algo recíproco e en igualdade.
O termo igualdade é apropiado cando dende occidente se vai a un país do sur e se intervén?
-Implicadas No Desenvolvemento ententa a cooperación doutra forma. Nós imos escoitar e aprender alá e elas veñen dende a India a aquí. Trátase de facer un intercambio para axudar ao desenvolvemento nos dous lugares.
E pouco vai para na casa. En moi pouco marcha a Haití, que fará alí?
-É un traballo de poucos días pero non podo falar del porque firmei unha cláusula de confidencialidade (ri).
Que bota de menos canto está lonxe?
-Non boto de menos nada, unicamente a persoas. Non lle dou demasiada importancia ás cuestións materiais, estou igual de ben durmindo na miña casa que en Etiopía ao aire libre. Ademais hoxe en día hai unhas posibilidades de comunicación que fan que a sensación de distancia xa non sexa a mesma.
O resto do verán que fará?
-De verán xa queda pouco. Non teño un concepto de verán como época de vacacións. Son unha traballadora autónoma e como saberán todas as autónomas galegas o tema das vacacións é complicado.
E logo, algún proxecto?
-Pois moitos. Teño unhas conferencias en Gales no mes de setembro. Logo empezarei coas presentacións de ‘En vías de extinción’, tamén sairá o libro ‘Feminismos’ que escribín xunto a Olga Castro e antes de finais de ano tamén publicarei unha revisión do meu primeiro poemario que se chamará ‘Moda Galega Reloaded’. E teño pendente tamén a edición de dous poemarios máis, un deles en alemán.