DISCURSO LIDO NA ENTREGA DE PREMIOS DO CONCURSO DE MICRO-RELATOS DA REDE DE ESCOLAS DE AMNISTÍA INTERNACIONAL

Vigo, 21 de abril de 2015

Seguramente se vos preguntase que é a lingua non sería a súa definición primeira do dicionario a que viría á mente, senón con maior seguridade un exercicio de combinar as moitas maneiras en que esta palabra nos fala a cada unha. Para as persoas que escribimos, a lingua é fundamental, como tamén é fundamental comezar polo principio e de aí que no meu caso regrese con frecuencia ao dicionario para dialogar cos acordos que este contén. No dicionario, por se nunca vos deu por mirar, a lingua vén definida en primeira instancia coma un músculo. Coma un órgano fundamental para mastigar e para o sentido do gusto, é dicir, forma parte do sistema que nos fai seres sensibles ao que nos rodea.

Os músculos e os sentidos forman parte da nosa esencia material, do noso copo. Aliméntanos, avísanos, axúdanos, dános vida. É un músculo poderoso, indómito, o máis forte, de feito, do corpo en relación ao seu tamaño. Mais non é un músculo libre, sobre todo para algunhas persoas. Xa nolo indica ben claro tamén o dicionario cando explica que: “ no home, axuda a articular os sons”. Non sei se as mulleres se nos dá condición animal, ou se simplemente se constata o feito que xa sabemos: que a sociedade agarda de nós que fiquemos mudas. Desta primeira exclusión, da exclusión da fala e do músculo, nacen todas as demais. O heteropatriarcado inutiliza a nosa lingua coma un músculo tamén para o gozo. Fronte ás visións patriarcais dunha sexualidade xenitalizada e heterosexual, a lingua obríganos a repensar o noso corpo. As mulleres ficamos excluídas da palabra e do gozo, son outros os que deciden sobre os nosos corpos, se parimos, se fodemos e como, o que está ben ou o que está mal. Consomen os nosos corpos a través das imaxes, das leis e da literatura. Porque a literatura, paradoxalmente, tamén constrúe silencios.

Para darvos un exemplo do perigoso que é ese “home” na definición do dicionario contareivos que hai tempo escribín un libro chamado O club da calceta, un libro que polo sinxelo feito de poñer seis mulleres como protagonistas e polo mero feito de non lles devolver aos homes e mozos as imaxes de heroes e de importancia á que a literatura os ten afeitos resultou abondo polémico. Tamén, só a suxestión de que as mulleres poderían tomar a xustiza pola man, como dicía Rosalía de Castro, provoca aínda hoxe, dez anos despois case da publicación do libro, un malestar fondo entre certos lectores adolescentes. Esa incomodidade dános moito a entender ata que punto a literatura constrúe os nosos papeis, pois rara vez chama a atención o feito de que vivamos rodeadas de imaxes que fomentan a violencia contra as mulleres, que as mulleres non teñan case nunca o papel protagonista, que non falen de nada relevante nunca nos espazos públicos. A nosa invisibilidade non parece molestar a ninguén porque espazos como o literario axudan a normalizala. E con estes medios normalízase todo o edificio da violencia contra as mulleres. Aí cómpre que non nos enganemos, non debemos ir lonxe, non debemos pensar que a violencia contra as mulleres é algo que lles acontece a “outras” ou “noutras culturas”. A min, por exemplo, cando tiña a vosa idade, un mozo me tirou unha raqueta á cabeza e o peor foi todo o que veu antes, a destrución da miña autoestima e sobre todo que toda a sociedade estaba do seu lado, que había xente diante e ninguén moveu un dedo. Aquí, na nosa cidade, hai unha muller ingresada na UCI que foi salvada en última instancia pola súa lingua, a lingua que impediu que o coitelo que o home co que mantivera unha relación sentimental lle cravou na gorxa lle chegase a ningún [outro] órgano vital. Debemos pensar na súa dignidade. Prégovos que pensedes nesa muller que camiñou 30 metros cun coitelo cravado na gorxa, aquí ao noso carón, pola rúa Barcelona, ata chegar ao seu centro de traballo, ao hospital onde refuxiarse, ao lugar, tamén, da súa tortura. Antes fora á policía, antes falara, antes tentara saír dese lugar e ninguén a escoitou o suficiente. Porque socialmente aos homes sempre lles damos a razón e as mulleres sempre se nos presenta como mentireiras, como falsas e como putas. Como secundarias e irrelevantes a fin de contas, tal cal a meirande parte dos libros e películas que lemos e vemos. Os mesmos libros e películas que rara vez dan argumentos para repensar o que é ser home ou mozo lonxe das violentas definicións patriarcais que se basean en controlar as mulleres, en verse sempre como importantes, como o centro de calquera debate.

Por iso falar e escribir son espazos fundamentais para transformar a sociedade, para termos voz as mulleres e que outros calen un pouquiño (porque se non se cala non se escoita) e pensen un pouquiño máis. Tanto falar como escribir son actividades que non se poden facer sen lingua, por iso ademais de ser un músculo que está no noso corpo é tamén, noutro sentido, algo que nos transcende e nos une a outras persoas. Non se pode falar de dereitos humanos sen pensar antes na lingua que en que o facemos e no feito preocupante de que nun lugar como Galicia, nunha provincia como a de Pontevedra, nunha cidade como Vigo, as e os adolescentes poidan escribir sobre dereitos humanos ignorando o máis básico, o de defender a lingua propia. Porque non nos enganemos, calquera enfoque que deixe a lingua galega fóra do debate é un enfoque fanado dende o comezo. Non podemos falar de igualdade cando seguimos sendo cómplices na opresión das persoas (tamén mulleres, tamén non heterosexuais) galegofalantes e contribuíntes a extinguir aquilo que nos fai únicas e polo tanto relevantes neste mundo. Se cadra para vós que vivides nunha cidade que invisibiliza as persoas galegofalantes é doado esquecer ou simplemente torcer o bico cando se fala da lingua galega pero se cadra cómpre que lembredes que se falades castelán é por un proceso violento, un proceso de vergoña, de desafiuzamento, de desposesión ao que as persoas da vosa familia, da vosa contorna, nalgún momento foron sometidas e que algunhas resistimos. Unha vergoña aprendida e asumida a través da ridiculización e da denegación sistemática dos seus dereitos, esa que as levou a abandonar a lingua que mamaran para empezar a falar outra, esa na que agora escribides. Un proceso de golpes na escola, como os que recibiu meu pai toda a súa infancia por falar en galego, ou os que aínda continúan nos nosos tímpanos cando temos que escoitar que “o galego non vale para nada” que en realidade quere dicir que as persoas que falamos galego non valemos para nada. Esta mesma semana unha persoa galegofalante foi poñer unha denuncia a unha comisaría en Ferrol e denegáronlle o dereito. A min, nesta cidade que quero moito e na que vivo dende hai máis de vinte anos, moitas veces non me entenden cando falo ou mesmo nunha tenda céntrica na que por suposto non volvín entrar me increparon que “quería impoñer o galego” simplemente porque lle pedín á dependenta, que acababa de falar en galego cunhas clientas portuguesas, se me podía atender a min tamén no meu idioma, que obviamente falaba. Aínda menos mal que a clienta sempre ten a razón, ou como era aquilo?

Non sei vós de que lado queredes estar pero se realmente pensades que o voso camiño é a escrita, se cadra é momento de que paredes e tomedes unha decisión, agora que aínda podedes, agora que aínda tedes, con algo de sorte, unha certa idea de falar galego, un xermolo do que podedes tirar para desenvolver a lingua toda que se vos negou. Se cadra pensades que escribir nunha lingua que ten máis falantes, coma se isto fose vender fabas, é máis importante. Mais para min o importante é a relevancia do que escribimos. En galego pódovos asegurar que hai unha comunidade que escoita, unha comunidade que, por moi estraño que vos poida soar dende esta cidade, segue a ser polo menos a metade da poboación de Galicia, que aínda ten o galego como lingua habitual. Realmente queredes escribir ignorándoas? A nosa visión do mundo é única e non entendo por que quereriamos ser como todas as demais. Ser como todas as demais leva a cousas desgraciadas e no contexto no que estamos vouvos dar algúns exemplos claros. En contra do que se pensa dende as cidades e en comparación forte con outros lugares do estado español, en Galicia partimos dunha cultura rural na que a definición dos xéneros non é exactamente como a coñecemos agora. Sabémolo non por certas ideas difusas dun “matriarcado” senón polos estudos recentes de pensadoras como a música Mercedes Peón, que investigando na cultura tradicional descubriron que non hai tantos anos, antes de televisión e da entrada de culturas de masas tanto de España como doutros imperios coa globalización, en moitas culturas da Galicia rural os homes e as mulleres non tiñan papeis tan definidos como pensamos e sobre todo os papeis asignados ás mulleres non eran considerados inferiores ou irrelevantes, como nos aprenderon logo. Pensar que o galego é algo atrasado é negar un legado fundamental non só noutras cousas senón tamén nestas. Non sei ata que punto sodes conscientes da existencia de ritos só femininos en Galicia, como pasear as santas na Romaría as mulleres, que logo foron desprazadas durante o franquismo e ás que ninguén se molestou en devolverlles o seu lugar que, aínda vellas, esas mulleres criadas “noutra cultura”, a nosa, seguen reclamando. Tampouco sei se sodes conscientes de como en certas partes de Galicia existían rituais a principios do século XX onde os homes representaban o parto das súas compañeiras para acompañalas no proceso de dar vida, algo que agora parece moi moderno na versión edulcorada de entrar no paritorio. Ou, se nos retrotraemos máis na historia, o feito de que de todos os lugares do que aínda non era o estado español durante a Inquisición fose aquí onde non se dese caso ningún de queima de bruxas porque as mulleres sabias non son unha ameaza para nós. Mulleres coma min vimos desa tradición e negar a lingua é negar eses elementos que, ben certo é, conviven con outros menos positivos que cada día reforza máis a nosa exaltación do castelán e dunha imaxinaria “cultura española” que nos impide ver o que temos máis preto.

Eu proveño desa estirpe e desa comunidade e escribo para ela. Unha comunidade que non é xa só as persoas que nos precederon senón unha comunidade que se preocupa pola terra, polos dereitos das persoas que virán fronte ás multinacionais, por manter o noso entorno. Ou pensades que se pode falar de dereitos e ignorar os que se nos negan ás persoas galegofalantes? Credes que se pode falar de ecoloxía ignorando que a súa base está no coidado do próximo, que é senón a lingua galega? Temos unha lingua que significa todas esas cousas, unha lingua que non ten a carga da colonización pero que nos une ao tempo, como dicía a cantante angolana Aline Frazao co seu concepto de “galeguía”, a millóns de persoas.

Porque falar galego significa todas esas cousas tamén. Así que a miña pregunta para vós é se queredes ser importantes ou se queredes ser relevantes. A miña lingua, a que teño dentro da boca e a que levo no fondo do corpo, lévame ao segundo. Permíteme falar de ser muller non heterosexual nos meus propios termos, entender os dereitos meus e das demais dunha forma total, facelo dende a propia historia e recoñecendo os exemplos das que viñeron antes, esas que merecen estar no centro das nosas historias. Por iso agardo que o ano próximo cando me achegue aos relatos gañadores deste premio atope neles non só a preocupación polos dereitos das mulleres e das persoas non heterosexuais, senón sobre todo o alicerce máis sólido, o punto de partida que nos dá a visión máis completa, a lingua galega. Porque a lingua é, sen dúbida, en todas as súas acepcións, o músculo máis poderoso para cambiar o mundo. Só tedes que exercitalo.